حاشیه فرش به نوارها و قسمت های باریک و پهن اطراف فرش اطلاق می شود که در انواع فرش های مختلف، سایز و مدل های آن متفاوت خواهد بود. اکثر فرش های ایرانی دارای حاشیه می باشند و شما کمتر فرشی را می توانید بدون حاشیه مشاهده نمایید. حاشیه فرش دستباف باعث زیباتر به نظر رسیدن فرش و قسمت های ترنج و متن خواهد شد و به همین دلیل طراحان و نقاش های فرش همیشه گزینه ی حاشیه را در نقشه های خود رعایت کرده و به کار برده اند. خود حاشیه فرش های دستباف نیز از قسمت های گوناگونی تشکیل شده است که در این مقاله از فرش راین در مورد آن صحبت خواهیم کرد. به طور کلی می توان گفت حاشیه ۳۰ الی ۴۰ درصد یک فرش را شامل می شود که این امر نشان دهنده ی اهمیت وجود حاشیه در فرش ها و قالی ها است.
نقش های مورد استفاده در حاشیه فرش های دستباف
طراحان با توجه به مدل و نوع فرشی که قرار است بافته شود، نقش های متنوعی را در حاشیه مورد استفاده قرار می دهند. باید تناسب و تجانسی بین حاشیه با قسمت های دیگر آن به وجود بیاید. در غیر این صورت فرش زیبایی و جذابیت اصلی خود را از دست می دهد. برای مثال اگر متن فرش شما دارای گل های بزرگ و منظره هایی از طبیعت باشد، بایستی حاشیه نیز با این نقش همگونی داشته باشد.
وجود حاشیه در فرش سبب می شود که قسمت متن فرش به خوبی جلوه کرده و نظر هر ببینده ای را به سوی خود جذب کند. انواع فرش های مختلف با توجه به فرهنگ هر شهری، در شهرهای مختلف ایران بافته می شود که هر یک از این فرش ها نیز اصول و قواعد بسیار خاصی را در فرش و حاشیه های فرش پیاده می کنند و استادان این زمینه با مشاهده کردن طرح و نقشه ی فرش می توانند به اصالت فرش بافته شده پی ببرند.
انواع حاشیه فرش های دستباف
حاشیه ترکمنی
حاشیه های ترکمنی از طراحی و مشهوریت بسیار خاصی برخوردارند. هم چنین فرش های ترکمنی در داشتن تنوع طرح زبان زد فرش های ایرانی هستند. طراح های ترکمنی در نقش و نگاره های خود سعی کرده اند آداب و رسوم و فرهنگ ترکمن نشین ها را نقاشی کنند که حاشیه فرش نیز از این قاعده مستثنی نیست.
معمولاً از اشکال هندسی در حاشیه ترکمنی استفاده می شود که این امر منحصر به فرش های ترکمنی بوده و شما با مشاهده ی آن می توانید حدس بزنید که این حاشیه مربوط به کدام منطقه از ایران می باشد.
اشکال هندسی، زیبایی بسیار خاصی را به حاشیه ترکمنی بخشیده و بافت آن نیز بسیار راحت تر و سریعتر است. البته در برخی از فرش های ترکمنی اندازه و سایز حاشیه بیشتر می باشد و در برخی دیگر هم بسیار کوچک است که این موضوع کاملاً به نظر و علاقه ی طراح بستگی دارد و شما می توانید با توجه به علاقه و سلیقه ی خود یکی از انواع مختلف آن را خریداری و تهیه نمایید.
سر خود
حاشیه های سر خود بیشتر در فرش ها و حاشیه فرش های کرمانی رواج دارد که مختص این منطقه بوده و بسیار زیبا و بی نظیر می باشد. در حاشیه های سر خود معمولاً از طرح های شاخه پیچ و گل های سه گانه، بته جقه و مادر و بچه استفاده می کنند که جلوه بسیار مستقل و شگفت انگیزی را به فرش می بخشد.
از این مدل فرش ها بیشتر برای تزیینات استفاده می شود و شما می توانید در هر خانه ی کرمانی یک فرش از این مدل را آویزان بر روی دیوار مشاهده نمایید. هم چنین برخی از سفره خانه ها و هتل ها نیز برای جلوه نمایی از این مدل فرش ها استفاده می کنند.
هم چنین بیشتر حجم این گونه فرش ها به کشورهای خارجی صادر می شود و فروش بسیار خوبی را نیز دارند.
حاشیه شکسته
به حاشیه سر خود گفته می شود که بر اساس نقش خود، حدود آن با خطهای مستقیم مشخص نمی گردد. در قالیچه های بولوردی حاشیه ای به کار می رود که به علت نگاره ی شاخه و برگ شکسته ی آن، به آن حاشیه‌ی شکسته می گویند.
حاشیه شیپوری
حاشیه ای با نگاره شاخهی تاک خمیده که با گلهای شیپوری زینت یافته باشد.
کتیبه ای
حاشیه ای با تزیین معروف به کتیبه ای. در این گونه تزیین، ترنجهای کوچک با فاصله های قرینه، در میان حاشیه‌ی اصلی نقش می شود، با نگارهی دسته گل در درون هر ترنج و نقش گل سرخ و برگهای تزیینی در فاصلهی ترنجها.
حاشیه های کوچک با ردیف نگاره های کتیبه تزیین می شود. هر کتیبه را، یک گل، از کتیبه ی دیگر جدا می کند.
حاشیه ظل السلطان
حاشیه های اصلی با نگارهی شاخه «تاک» به همراه نیم گل اسلیمی با بته و شکوفه.
حاشیه‌ی قاب قرآنی
حاشیه ای با نقش نگاره های قاب قرآنی
قلمدانی
حاشیه ای که درون حاشیه های فرعی آن جابه جا، نگاره ی خط قلمدانی نقش شده باشد.
حاشیه موزاییک
حاشیه با نقش مجموعه ای از نگاره های ریز هندسی شکل، همان شیوه ای که در خاتمکاری و به گونه ای در(کاشی معرق) معمول است۔
نقش قفقازی حاشیه
تزیین حاشیه‌ی بزرگ و کوچک با نقش های هندسی گل و دیگر نگاره ها و خط های شکسته. نگاره های هندسی حاشیه و نظم آنها از ویژگی فرشهای طرح قفقازی است.
حاشیه قوبا
به نقش قفقازی حاشیه‌ی قوبا نیز گفته می شود. قوبا اسم شهری قدیمی نزدیک اندیجان در « فرغانه» بود که در قرن چهارم ه. ق رونق داشته است. شاید زادگاه این طرح در قوبا بوده است. به طرح قوبا در آذربایجان داشلی قوبا نیز می گویند.
لوزی
حاشیه ای با نقش نگاره های لوزی. این گونه حاشیه در قالیچه های بولوردی نیز دیده می شود.
حاشیه افشان تکراری
نقشه ای که در آن، نقش اصلی حاشیه‌ی بزرگ نگاره هایی است از حشره و برگهای گوناگون. در این طرح، نقشه ی متن به گونه ای در حاشیه های باریک و پهن تکرار می شود.
حاشیه طرح سلسله ای ترنجدار
در این طرح که از بته دوزی کرمان گرفته شده است نقش حاشیه‌ی بزرگ با نگارهی سروهایی است که به صورت بته جقه در آمده است و همچنین اسلیمی، دسته گل، گل و برگ. نقش گلها و دسته گلها از حاشیه به صورت طره در متن پیشرفته است.
حاشیه میانی
بعد از حاشیه های کناری نوبت به حاشیه میانی می رسد که از مهمترین قسمت های حاشیه بوده و دارای طرح و نقش های بسیار زیبایی است. شما می توانید طرح های بسیار متنوع و بی نظیری را در قسمت حاشیه مشاهده نمایید.
حاشیه میانی به وسیله نوارهای خیلی ظریف از قسمت حاشیه های کناری مجزا شده و خودنمایی می کند. طراح ها نقش های تکراری و پیوسته به هم را در قسمت حاشیه میانی به کار می گیرند و شما می توانید یک نقش را به صورت تکراری در طول فرش مشاهده کنید و بی شک رنگ این قسمت ها با دیگر بخش های فرش متفاوت خواهد بود.
حاشیه اصلی
به طور کلی حاشیه اصلی نسبت به حاشیه باریک پهن تر بوده اما در برخی موارد حاشیه های باریک در طرح های لچک ترنج باید دارای پهنای برابر با حاشیه اصلی باشند و در قالی کرمان اغلب حاشیه فرش دو برابر پهنای حاشیه فرعی می باشد.
حاشیه دنب گلی
به حاشیه های بسیار پهن حاشیه دنب گلی گفته می شود.
حاشیه تذهیبی
حاشیه ای که آن به صورت جفت نیم قابهایی است که کنار هم ردیف شده باشند را حاشیه تذهیبی می گویند.
توسباغه
حاشیه ای با نگارهی توسباغه . توسباغه به آذری یعنی لاکپشت. طرح هراتی همیشه به همراه حاشیه‌ی توسباغه است. به حاشیه‌ی توسباغه، لاکپشتی و در هریس «بالوق شاماما» می گویند.
حاشیه هراتی
به حاشیه‌ی توسباغه که همیشه در طرح هراتی دیده می شود حاشیه هراتی نیز گفته می شود. در این نقش، حاشیه‌ی اصلی با نگاره شاخه تاک خمیده ی متقاطع که در محل تقاطع با گلهای بزرگ شاخه اسلیمی آرایش شده باشد و همچنین نگاره توسباغه دیده می شود.
حاشیه دسته گلی
حاشیه ای که در آن نگاره هایی نقش می شود که می توان آن را مانند دسته گلی دانست.
حاشیه زنجیره باف (بافت)
حاشیه ای – به طور معمول باریک – که در آن نقش گلچه و برگهای ریز، پیوسته به صورت دانه های زنجیر بافته یعنی «زنجیره بافی» شده باشد.
کنگره دار
در حاشیه های باریک گلهای کوچک هندسی، مانند حلقه های زنجیر، پیوسته به هم است. در حاشیه‌ی پهن؛ گاهی ترکیب تازه ای از نگاره های زمینه و یا نگاره فرش هایی با طرح گلدانی دیده می شود.
حاشیه سرابندی
حاشیه ای که نقش آن خط های راه راه است با نگاره هایی از برگ مو و بته جقه هایی با شکوفه های ریز که حاشیه های کوچک را تزیین می کند. از این نقش گاهی به گونه ای مثلا به صورت نقش چند حاشیه باریک با خط های جناقی در کنار حاشیه اصلی پیروی می شود.
حاشیه شاپرکی
ویژه حاشیه های باریک چه در کنار زمینه و چه در کناره ی فرش، در این طرح نگاره های تزیینی، ردیفی از نقش پروانه هاست.
کشکولی
نقشه ای برای حاشیه. حاشیه بزرگ تشکیل شده است از نگاره های دو قاب کوچک و بزرگ که در کنار هم به طور «یک در میان» نقش می شود. قاب کوچک هشت پر است و نقشه ایی از گلهای ریز آن را در برگرفته که نقش های بزرگ یادآور «کشکول درویش» است.
چند مقاله در سایت فرش راین بخوانید:
اندازه های رایج فرش دستباف ایرانی
