آشنایی با انواع دار قالی بافی

ارسال رایگان نخ و نقشه به تمام نقاط کشور

صنعت قالی بافی یکی از صنایع دستی و بسیار با ارزش و کهن کشورمان به شمار می رود و از زمان های بسیار دور افراد زیادی به کار گلیم بافی و جاجیم بافی مشغول بوده اند. امروزه نیز انواع مختلف تابلو فرش ها و فرش های نفیس ابریشم بافته و طراحی می شود. از مهمترین اجزای یک قالی می توان به دار آن اشاره کرد که قطعاً بدون وجود دار قالی بافت هیچ گونه فرش و قالی امکان پذیر نخواهد بود. دیگر اجزای تشکیل دهنده قالی نیز بر روی دار قالی سوار می شوند که از جمله آن ها می توان به چله کشی و نقشه اشاره کرد.

در ادامه این مقاله از فرش راین به بررسی انواع و اجزای دار قالی بافی می پردازیم. با ما همراه باشید.

بیشتر بخوانید: چله کشی فرش دستباف چیست و به چند روش انجام می شود؟

دار قالی از چه اجزائی تشکیل شده است؟

دار قالی دارای اجزائی است که البته با توجه به عمودی یا افقی بودن دار تفاوت های کوچکی نیز دارند.همچنین با دار قالی میتوان گلیم و جاجیم و … بافت.

سردار و زیردار

عبارتند از دو تیر موازی با زمین که با راست رو ها اسکلت اصلی دار را تشکیل میدهند و وظیفه مهار چله ها را به عهده دارند.

راست روها

در دو سمت دار قالی و عمود بر سردار و زیردار قرار می‌گیرند و وظیفه نگهداری و مهار سردار و زیر دار را دارند.

بیشتر بخوانید: نقشه خوانی فرش دستباف چگونه است؟

هاف

میله ای استوانه ای شکل از جنس چوب و نازکتر از چوب کجو در دارهای کجودار که بین سردار و کجو قرار میگرد. وظیفه چوب هاف حفظ و تشدید فاصله و زیر و رو (ضربدر) در میان چله‌ها است، و با قابلیت حرکت به سمت بالا و پایین، ردیف ضربدرها را نیز به بالا و پایین حرکت داده و موجب تسهیل عملیات پودکشی می‌شود.

کوجی

کوجی، نیره گی، شفت، گله، گرت کجو (همه یک اسم) میله ای استوانه ای شکل که قطر آن از 4 تا 6 سانتی متر می باشد. چله ها را تنظیم و تفکیک می کند و از کجی کناره های فرش جلوگیری می کند. به طور سنتی دارهای ترکی تبریز فاقد چوب کوجی هستند. و کوجی بیشتر در دار فرش هایی که با سیستم فارس (به وسیله ی دست) بافته می شوند استفاده دارد.

گوه

زبانه ای گونیا شکل است که در دارهای چوبی برای شل و سفت کردن چله و موقع چرخاندن فرش استفاده می شود. به این صورت که در شکاف مستطیل شکل راست روها قرار می گیرد و با کوبیدن گوه به سمت داخل فاصله ی سردار و زیردار بیشتر شده و تارها سفت و محکم می شود و در صورتی که یک گوه سفت تر و یا شل تر از دیگری کوبیده شود. دار از شکل خود خارج و قالی کج می شود.

بیشتر بخوانید: چگونگی نگهداری فرش دستباف

ابعاد دار قالی

دار های قالی در سایز های کوچک و بزرگ به بازار عرضه شده اند و دارای های کوچک مناسب برای بافت تابلو فرش بوده و دارهای بزرگ برای بافت فرش های ابعاد بزرگ مورد استفاده بوده است.

ابعاد داری های قالی بافی محصولات فرش دستباف بصورت 50 سانتی متر تا 150 متر می تواند باشد. بافنده های حرفه ای برای بافتن فرش در سایز سفارش از دار های قالی بزرگ با متراژ های بالا استفاده می‌کنند.

نام گذاری انواع دار قالی بافی

دار قالی بافی از زمان های بسیار دور تا به امروز مراحل تکمیل و پیشرفت زیادی را گذرانده است و به صورت زیر می توان آنها را طبقه بندی کرد :

دارهای افقی (دار زمینی یا دار خوابیده)

قدیمی‌ترین و ساده‌ترین دستگاه ‌قالی‌بافی است که از جنس چوب یا آهن می‌باشد و استفاده از آن در میان ‌‌ایلات و عشایر و بعضی از روستاها رایج است.‌‌ این نوع دار از دو چوب سردار و زیردار و‌ هاف و کوجی و چهار میخ چوبی یا فلزی که بوسیله آنها دار را بر روی زمین می‌کوبند و مهار می‌کنند تشکیل شده است. طول سردار و زیردار ۱/۵ برابر عرض قالی می‌باشد و با‌‌ این نوع دارها معمولأ قالیچه بافته می‌شود و این نوع دار برای بافت ‌‌‌‌‌‌‌فرش‌های بزرگ و پهن مناسب نیست.

دار عمودی

این نوع دار همانگونه که از اسمش معلوم است بصورت عمودی نصب می‌شود و نسبت ‌‌‌‌به دار افقی پیشرفته‌تر می‌باشد.

بیشتر بخوانید: آیین قالیبافی در ایران!

از لحاظ شکل و عملکرد به چهار نوع تقسیم می‌شود که عبارتند از:

الف) دار ثابت فارسی

همانگونه که از اسم آن مشخّص است این نوع دارها ثابت می‌باشند ، بطوری که انتهای پائینی راست‌روها به‌‌‌‌‌اندازه ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر داخل زمین فرو رفته و محکم می‌شوند در ‌‌این نوع دار از چلّه‌کشی فارسی استفاده می‌شود و به خاطر همین چلّه‌های اضافی روی سردار گره خورده و وقتی قالی بافته شد عمل پائین‌کشی (دوخت زنی) که به مهارت خاصی نیاز دارد، انجام می‌شود. در‌‌ این نوع دار همزمان با افزایش طول قالی بافته شده محل نشسته بافنده نیز تغییر می‌کند. در ‌‌این نوع دار به جای استفاده از نیمکت از دو نردبان و یک تخته مسطح استفاده می‌شود و همزمان با افزایش بافت محل نشستن بافنده نیز بالا می‌رود و بافنده همواره تسلط خود را بر روی قالی حفظ می‌کند. از ‌‌ این نوع دار در مناطق فارسی و برای بافتن ‌‌‌‌‌‌‌فرش‌های بزرگ و ظریف استفاده می‌شود.

ب) دار ‌‌‌ترکی (تبریزی)

این نوع دار از سردار، زیردار، راست‌روها، پایه،‌ هاف و نیمکت تشکیل شده است. در این نوع از دار چلّه‌ها دور سردار و زیردار پیچیده می‌شوند و به دلیل‌‌ این که بطور مرتب قالی بافته شده بوسیله عمل پائین‌کشی به پشت دار منتقل می‌شود محل نشستن بافنده ثابت است و با آن می‌توان قالی که طول آن کمی کمتر از ۲ برابر طول دار باشد بافت. برحسب‌‌ اینکه از جنس چوب یا فلز باشد عمل شل و سفت کردن تارها توسط پیج یا گوه صورت می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: رجشمار فرش دستباف چیست؟

ج) دار فندک دار

فندک (بندک) عبارتست از میله‌ای موازی سردار که توسط دو پیچ به سردار وصل می‌شود و چلّه‌ها به جای عبور از روی سردار از روی فندک عبور داده می‌شوند از این نوع بیشتر در مناطق غرب کشور استفاده می‌شود.

د) دار گردان

یکی از انواع دارهای عمودی است که سردارو زیردار با کمک اهرم حول محور خود می‌چرخند و چلّه‌های اضافی روی سردار پیچیده می‌شوند و با بافته شدن قالی چلّه‌های اضافی از روی سردار باز شده و قالی بافته شده روی زیردار پیچیده می‌شود. و برای شل و سفت کردن چلّه‌ها از اهرم‌های خاص استفاده می‌شود به این صورت که روی سردار دو عدد سوراخ عمود بر هم وجود دارد که با عبور دادن اهرم در داخل یکی از سوراخ‌ها و کشیدن مداوم اهرم و تکرار‌‌ این عمل تارها را سفت می‌کنند و سر اهرم به پائین راست‌روها مهار می‌شود. یکی از مزایای این نوع دار در ‌‌این است که قالی با درازای دلخواه تا 15 – ۱۰ متر را می‌توان بافت بدون‌‌ اینکه نیاز به داری با طول بلند باشد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با حاشیه فرش های دستباف